Manuel Domínguez Quiroga




BREVIARIO GALEGO

DO

LÉXICO CASTELÁN




LIMIAR


Propósito

Un Breviario (á parte de ser un libro de rezos do clero) pode ser o compendio dunha obra máis extensa que expón o fundamental da materia tratada. Aquí a materia é o léxico castelán e o que pretendemos é facilitar a equivalencia galega (ou unha aproximación) sen necesidade de dar unha definición completa. Vai dirixido inicialmente ao falante galego que puidera ter descoñecemento, dúbida ou inseguridade sobre algún termo castelán. (Digamos de paso que hai moitas palabras casteláns que o común dos galegos descoñece.)

Ademais, dedicado explicitamente a estudantes (e estudosos) do galego,axúntase unha segunda  parte, á que chamaremos ADDENDA que será coma un apéndice de Notas Finais. Nelas, de xeito informal, iremos degrañando pequenas ideas de fonética, ortografía, semántica, etc. A xeito dunha pingueira (coloquial) non coma unha enchente (académica). Máis co ánimo de amenizar e facer levadeira a consulta que con ánimo profesoral.

En atención á inmediatez e á brevidade perseguida non se dan as definicións pertinentes como sería un dicionario descritivo. Así e todo, en casos moi determinados si que se aporta una especie de pista semántica (un simple indicio) para a identificación ou recordatorio do significado da palabra.

A obra consta de algo máis de 31.000 entradas en castelán.


Desenvolvemento

● Os artigos costan de tres partes:
1ª.- Entrada da palabra castelá. En MAIÚSCULAS.
2ª.- Categoría gramatical e, no seu caso, o tecnolecto ou a rama do saber á que corresponde así como a categoría taxonómica cando proceda. En cursiva.
3ª.- As equivalencias en galego (incluíndo sinónimos). En letra normal.

           Ex.: ABASTAMIENTO s.m. Abastecemento, aprovisionamento, subministración.
            ALFÓNCIGO s.m. (Bot.:Árb. Pistacia vera e o seu froito) Pistacho.

O buscador acepta indistintamente palabras en galego ou en castelán. Logo, na marcaxe da palabra e segundo a súa posición, xa se distinguen unhas e outras.


Signos ortográficos empregados

● A barra / separa variantes galegas dunha mesma palabra cando ambas formas son admisibles.
   Ex.: ABATIBLE adx. Abatible / abatíbel.

● O signo ║ separa as distintas acepcións posibles dun significado. 
Ex.: ABASTO s.m. Abasto, abastecemento. ║ Abundancia, abastanza, fartura.

● As equivalencias galegas poden estar formadas por unha soa palabra ou por varias palabras sinónimas. Neste último caso eses sinónimos van separados por comas (,). No caso de estar separados por un punto e seguido (.) indica que se trata dun sinónimo relativo, é dicir, que só o é nunha determinada acepción ou contexto, non sempre.
Ex.: ABONO (1) s.m. Fertilización. Estercadura.
      ADICCIÓN s.f. Adicción, dependencia. Mono (síndrome de abstinencia).

● Nesta parte das respostas, o contido pode estar escrito en 3 formas de tipografía:

1.-Letra normal.- Da ou ben a palabra galega equivalente ou unha sinxela glosa. 
Ex.: PARTÍCIPE adx. e s. Partícipe, que ten parte.

2.- Letra normal entre corchetes posteriores [ ].- Trátase dun mero complemento ou dunha simple concreción ante unha posible ambigüidade.
Ex.: ABACERO, A s. Tendeiro [de comestibles].

3.- Letra cursiva entre parénteses posteriores ( ).- É unha pista, sinal ou indicio, unha simple apostila -a modo de chuleta (dun exame)- coma un recordatorio en palabras de pouco uso ou necesitadas de contexto.
Ex.: ÁBACO s.m. Ábaco (taboleiro de contar).
       ABRIGO s.m. Abrigo (protección). ║ Abrigo, gabán (prenda). ║ Abeiro, acubillo,  abeiradoiro (lugar).(fig) Auxilio, protección, amparo.  

●A efecto,só, da ordenación alfabética das entradas en castelán os dígrafos “ch” e “ll” considéranse coma letras indistintas separadas (RAE, 1994).


Dous “adobíos” extra

1.- Hai en tódolos idiomas moitísimas palabras polisémicas (que teñen varias acepcións). Aquí escollimos un fato das máis destacadas (encaixadas no seu lugar alfabético) para adornar un chisco a súa presentación na cal, emulando o formato dunha ecuación matemática, colocamos un primeiro termo coa tradución directa da palabra en cuestión e un segundo termo cos sinónimos das diversas acepcións, coma no seguinte exemplo:

ABRIR(SE) v. Abrir(se) = [ Destapar. ║ Desfechar / despechar. ║ Separar (unha porta). ║ Franquear. ║ Desatrancar, deschoer. ║ Cortar (algo para ver o  interior). ║ Fender, rachar, regañar. ║ Desdobrar, desencartar, desenrolar. ║ Inaugurar (unha actividade). ║ Iniciar, comezar (un acto). ║ Romper (un chan). ║ Agromar, xermolar (un vexetal). ║ Encabezar (unha marcha). ║ Clarexar, alborecer, amencer, clarear. ║ (Der.) Incoar. ║ v.pr. Confiarse, desafogarse. ║ v.pr. Separarse (partes de algo). ║ Etc.]

2.-  Naquelas palabras homónimas castelás numeradas no dicionario da RAE, respéctase e mantense esa numeración. Na maioría dos casos inclúese algún dato (sucinto e mínimo)  para salientar que se trata de palabras distintas.

Ex. ABONAR (1) (Do lat. Bonus, `bo´) v. Aboar, dar por bo. ║ (Contabilidade) Aboar, pagar. ║ Fertilizar, estercar. ║ Apoiar, basear, axudar.
     ABONAR(SE) (2) (Do fr. Abonner < bonne, ´límite´) v. Abonar(se),subscribir(se). ║ v.pr.(coloq.) Facerse asiduo dun lugar.


Limitacións

●  Por mor de acadar unha economía de espazo non se inclúen os adverbios de modo rematados en -mente como tampouco moitos adxectivos coincidentes cun participio verbal. Na categoría gramatical dos verbos xeralmente non se inclúe o seu tipo dadas as proximidades de uso en ambos idiomas. (Hai particularidades que si están indicadas.) Tampouco inserimos tecnicismos ou cultismos formados por palabras compostas nin americanismos, rexionalismos ou palabras en desuso.


Marcas de pronuncia

/Ɛ/  ... é aberto ….......… Ex.: (do corpo). Isto non pega.

/e/  …  e pechado …....... Ex.: Pe (nome da letra). Vir voar unha pega.

/ɔ/  …  o aberto …....…... Ex.: Bota (calzado). Bóla (de xogar)

/ο/  …  o pechado ......... Ex.: Bota (sementeira). Bola (de pan).

/ᶘ/  .…  x fricativo xordo. Ex.: Toxo, xeito, xunqueira.

/ks/ … cs ………......……... Ex.: Exame, éxito, texto.

          .

A B R E V I A T U R A S            

acc.acciónacc.e ef.  acción e efecto
adv.  adverbio adx. adxectivo
Agric. Agricultura Anat. Anatomía
Ant.Antigüidade ár.  árabe
ár. hisp. Árabe hispánico Árb. Árbore
Arbto. Arbusto Arquit. Arquitetura
Arqueol Arqueoloxía Astron.  Astronomía
Biol.  Bioloxía Bot.  Botánica
cal.  calidade cast.  castelán
Cat Catolicismo Cinex Cinexética
coloq. coloquial Constr Construción
Dep.  Deportes despect.  despectivo
desus.  desusado Ecol.  Ecoloxía
Econ.  Economía ef.efecto
Electr. Electricidade, electrónicaElem.compos Elemento compositivo
Enxeñ.  Enxeñería f.  feminino
fam.  familiar famil.  familia
Farm.  Farmacia Ferroc.  Ferrocarril
fig.  figurado Fil.  Filosofía
Fis. Física Fisiol. Fisioloxía
Fon. Fonética fr.  francés
gal. galego Gram.  Gramática
Heráld. Heráldica herb. herbácea
Hist.  Historia Impr.  Imprenta
Inform. Informática interx. interxección
irón. irónico/a it. italiano
lat. latín Ling. Lingüística
oc.  locución oc.adv. locución adverbial
m.  masculino malsoa.  malsoante
Mam.  Mamífero Mar.  Mariña
Mec. Mecánica. Meteor. Meteoroloxía
Métr. Métrica Micolox.Micoloxía
Mil.  Milicia Mit. Mitoloxía
Mús. Música onomat. onomatopea
Ópt.  Óptica or. inc. orixe incerta
p.us.  pouco usado Pax.  Paxaro
pexor.  pexorativo Pl. Planta
pl. plural poét.  poético/a
Quím. Química ref. referido
rel. relativo Relix.  Relixión
s.  substantivo sing.  singular
sup. superlativo Telec.  Telecomunicacións
V.  Véxase v.  verbo
v.i. verbo intransitivo v.tr. verbo transitivo
v.pr. verbo pronomimal Veter.  Veterinaria
vs. esps. varias especies xen.  xénero
xerm.  xermanía Zoo.  Zooloxía

© M.D.Q. 2024