A PALABRA NACIÓN

Por Rosendo Pardo Castro

Andan esta temporada os dirixentes políticos galegos a voltas coa redacción dun novo Estatuto de Autonomía sen que haxa maneira de que se poñan de acordo. Resulta que as diferencias principais e desacordos máximos non se dan nin nas competencias a pedir, nin no deseño do tecido fiscal, nin na forma de promocionar a natalidade ou de evitar que siga emigrando xente ou Empresas, nin en moitas outras cousas que lle afectan máis ou menos os cidadáns. O máis grande desencontro é de cómo cualificar a Galicia. Concretamente en se chamala nación ou non.

O termo, nación, é irrenunciable para os nacionalistas de esquerda que non queren ser menos ca os nacionalistas cataláns que o acadaron para o seu Estauto, pero é escandaloso para a dereita, que pensa que eso pode dar pé a posteriores reivindicacións independentistas, e tampouco acaba de convencer ao centro-esquerda de implantación estatal e que, igual ca os anteriores, están supeditados ó que se pense en Madrid. ¿Qué é o que pasa con esta palabra? Pois, simplemente, que se está sobrevalorando. Mellor dito, que os políticos a están sobrevalorando. Ós cidadáns de a pé parece que tanto lle ten.

A palabra nación é o que os lingüistas chaman una palabra polisémica, e dicir, unha palabra con distintos significados. É unha palabra que ten (como todas) a súa propia Historia. Deriva do latín natio, -is, e inicialmente significaba “nacemento” ou “lugar de nacemento”. Neste sentido úsao, por exemplo,  Cervantes no “Quijote”. “Era calabrés de nación, y moralmente fue hombre de bien.. “ (Cap. XL),  “…es un caballero novel, de nación francés, llamado Pierres Papín” (Cap. XVIII). Despois a palabra pasou a designar ós grupos étnicos que residían nunha cidade para distinguir a uns grupos de outros. (Este uso seica escomenzou na Universidade de París.) Logo, xa no século XVIII, adquiríu, simultaneamente, dous significados novos,  parecidos, pero con matices dintintos según o lugar. Na cultura francesa chamouse así á comunidade humana que forma un Estado. Na tradición alemana entendeuse por tal palabra un grupo de xente que ten rasgos comúns (como a fala, os costumes, a historia, etc.). A realidade é que hoxe tan varios significados. Tanto serve para designar ó conxunto de habitantes dun país rexido por un mesmo Goberno, como á comunidade de persoas que ten unha cultura e tradicións iguais, como, tamén, ó propio territorio. Non é sinónimo de Estado, como sabemos, pois nun gran abano de posibilidades hai, nun extremo, nacións sen Estado (como poden ser o caso dos kurdos ou como era o dos xudeos antes do moderno Israel) e, no outro extremo, hai Estados formados por varias nacións (Reino Unido, Bélxica, e moitos máis).

En consecuencia, ó ser, como dixen, unha palabra polisémica, se se quere facer uso dela para un documento xurídico haberá que explicitar de cal dos significados se está a tratar. A palabra, por si soa, non di nada, non aclara nada. O seu uso e mención, se non leva aparellado un desenrolo xurídico e un regulamento específico, non ten por qué presentar o máis mínimo problema.

En calquera xeito, se ese vai ser o atranco para que o novo Estatuto non siga adiante eu recordo aquí outra palabra que podería valer. É tamén palabra polisémica, igual ca outra, con significados sinónimos ós de nación, pero que non ten a carga emotiva ou psicolóxica que  esta  supón para algúns. Refírome á palabra país. É certo que para algúns tratadistas “país” fai o énfase no territorio e “nación”, na xente. Pero isto só é unha forma de velo. De feito, na realidade dos falantes, o mesmo se fala, poñamos por caso, do “viño do país” (referíndose a un lugar xeográfico) coma de “os paises que forman o ONU” ou “os paises de Sudamérica” (referíndose a Estados soberanos independentes).

“Galicia é un País de seu integrado no Reino de España que… etc.” ¿Cómo sona iso?

Nesa frase, e dende un punto de vista racional, tanto tería usar país coma nación. Sen embargo, sei que hai galegos que referendarían unha das fórmulas e rexeitarían a outra. Sería interesante dispoñer dunha enquisa a este respecto. Máis que nada porque ser nación ou país  require unha condición previa e imprescindible: que os seus compoñentes humanos sintan que é así.

En calquera caso, coido que, no plano emocional, a palabra “país” non debería de supoñer ningún problema. E se o supuxese entón si que habería que dicir aquilo de “apaga y vámonos”.